ηγήτωρ' ονείρων

...στάζει δ' εν θ' ύπνω προ καρδίας

μνησιπήμων πόνος...

Αισχύλος, Αγαμέμνων (179 εξ.)

...στάζει στον ύπνο μπρος στην καρδιά
της συμφοράς ο καημός...

Γ. Σεφέρης, Ποιήματα, σ. 333.

Ο Σεφέρης μεταγράφει τον πόνο σε καημό. Ελαφρά παραλλαγμένο ενέταξε το απόσπασμα του Αισχύλουστο ποίημά του που έγραψε στην  Cava dei Tirreni  όταν επέστρεφε στην Ελλάδα από τη Μέση Ανατολή το 1944 προτιμώντας αυτή τη φορά τον πόνο:

...Στάζει τη μέρα, στάζει στον ύπνο

μνησιπήμων πόνος...

Γ. Σεφέρης, Τελευταίος σταθμός, (87-88)

Ο μνησιπήμων πόνος δεν σταματάει ακόμα και στον ύπνο.

Αυτό όμως εννοούσε ο Αισχύλος με το εν θ' ύπνω;

Ο Πόνος, το βασικό στοιχείο που στοιχειώνει το έργο είναι συνειδητός ή στοιχειώνει τα όνειρα;

Πολλοί προτείνουν τη γραφή ανθ΄ ύπνου (στη θέση του ύπνου), αντί για τον ύπνο στάζει ο πόνος

(λυπήσου με και δώσε μου μιας ώρας ύπνο) ενώ άλλοι το εν γ' ύπνω.

Πόνος στα όνειρα!

Ο Σεφέρης ερμηνεύει αριστουργηματικά τον Αισχύλο και εντάσσει τον αρχαίο πόνο στη σύγχρονη ποίηση.

(Ας θυμηθούμε εδώ και το στίχο από το Άσμα Ασμάτων:

Εγώ καθεύδω, και η καρδία μου αγρυπνεί -Κοιμούμαι κι' η καρδιά μου ξαγρυπνά-

και τον Εκκλησιαστή (2,23):καί γε εν νυκτί ού κοιμάται η καρδία αυτού)

Ο Γ.Σ. ενσωματώνει συχνά στίχους ή χωρία στο πρωτότυπο ή σε μεταγραφή  -όρο που επέλεξε ο ίδιος για να δηλώσει τη μετάφραση από την αρχαία στη σύγχρονη ελληνική γλώσσα-.Άλλες φορές ακριβολεκτεί και άλλες όχι.

Άλλες φορές μένει στο πρωτότυπο υλικό κι άλλες ξεφεύγει συνειδητά από το αρχαίο νόημα, προσθέτοντας τη δική του εκδοχή.

Είναι φορές που ο αναγνώστης παρασύρεται σ' έναν αέναο κύκλο μη γνωρίζοντας αν το κείμενο που διαβάζει είναι του ποιητή ή πίσω από τις λέξεις κρύβονται μερικές χιλιετίες!

Ο Σεφέρης ενσωματώνει κυριολεκτικά τα αποσπάσματα, συνθλίβοντάς τα μέσα στα δικά του βιώματα στις δικές του ονειρικές καταστάσεις.

Μπροστά από την Κίχλη -μια από τις κορυφαίες ενότητες του ποιητή- προτάσσεται ένα μυστηριώδες απόσπασμα: "Δαίμονος επιπόνου και τύχης χαλεπής εφήμερον σπέρμα, τί με βιάζεσθε λέγειν ά υμίν άρειον μή γνώναι;"  (Μοίρας βαριάς και ριζικού ασήκωτου φύτρα εφήμερη,γιατί με βιάζετε να πω όσα καλύτερο θα ήταν να μη τα γνωρίζετε;)  Ο Σεφέρης δεν σημειώνει στο σώμα των ποιημάτων την πηγή (αναφέρει τον Πλούταρχο στις σημειώσεις). Πρόκειται για απόσπασμα από χαμένο έργο του Αριστοτέλη -Εύδημος ή Περί ψυχής- το οποίο αναφέρει ο Πλούταρχος στο Παραμυθητικό προς Απολλώνιον. Η πράξη είναι συνειδητή, διότι το απόσπασμα που παρατίθεται δεν εκφράζει το όλο νόημα του αρχαίου κειμένου, το οποίο υμνεί τον θάνατο. Ο ποιητής χρησιμοποιεί ακρωτηριασμένο (το ήδη κομματιασμένο υλικό) για τους δικούς του λόγους, για να υποστηρίξει συνειρμικά την άποψή του η οποία διαπραγματεύεται το ασήκωτο βάρος της γνώσης.

(Θα ξαναγυρίσω πολλές φορές  στο Σεφέρη και στα αρχαία σπαράγματα που ξανάχτισε στο σπίτι του. Όχι όμως για να προσπαθήσω να αναλύσω λέξη προς λέξη το λόγο του -ποιητής ήταν δεν ήταν δάσκαλος- γράφει σωστά ο Αργυρίου, την ίδια ώρα που εξηγεί λεπτομερώς "τι εννοούσε ο ποιητής"! Ο ίδιος ο Γ.Σεφέρης, γράφει: "...το φως δεν το εξηγεί κανείς, το βλέπει..."
Θα δείξω τον δικό μου τρόπο ανάγνωσης που ξεκίνησε το μακρινό ΄70 κι από τότε έχει αλλάξει πολλές φορές. Δεν ξέφυγε όμως η ανάγνωση αυτή από ένα βασικό αξίωμα: Την ποίηση τη βιώνεις συνειρμικά δεν τη διδάσκεσαι...)

(βλ. σχ. Γιώργος Σεφέρης, Μεταγραφές, Λέσχη, Αθήνα 1980, στο επίμετρο, Μεταφραστική Θεωρία και Πρακτική του Γιώργη Γιατρομανωλάκη και Για το Σεφέρη, Ερμής, 1981, Προτάσεις για την Κίχλη, Αλεξ. Αργυρίου. Ακόμα, Δ.Ν. Μαρωνίτης, Γιώργος Σεφέρης, Μελετήματα, Πατάκης, 2007.)